Giáo dục văn hóa truyền thống trong trường học đang trở thành một phần quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa của dân tộc. Tại miền Trung, nhiều trường học đã triển khai các mô hình đưa văn hóa truyền thống vào học đường, giúp học sinh không chỉ tiếp nhận mà còn trở thành người lan tỏa và làm mới di sản.
Các mô hình sáng tạo đang được triển khai ở nhiều địa phương. Tại Quảng Nam, một nhóm học sinh bậc THPT đã thực hiện dự án sáng tạo clip hoạt hình kể chuyện bài chòi, sử dụng giọng địa phương và ngữ cảnh miền Trung. Sản phẩm này đã được chia sẻ trên mạng xã hội và lan tỏa đến cộng đồng, thu hút hàng nghìn lượt xem và chia sẻ tích cực từ cả giáo viên và phụ huynh. Tại Hội An, các em học sinh đã tổ chức hoạt động ‘Chợ quê học đường’ tái hiện không gian làng xưa, giới thiệu món ăn, trò chơi, làn điệu địa phương đến bạn bè quốc tế. Ngoài ra, một nhóm học sinh bậc THCS đã thực hiện bản đồ di sản Nam Ô, dưới sự hướng dẫn của thầy cô và nghệ nhân, các em đã ghi âm lời kể, quay video phong tục, số hóa tư liệu thành bản đồ tương tác để trưng bày tại thư viện trường.
Để bảo tồn và phát triển di sản Ca Huế, Sở Văn hóa và Thể thao TP. Huế phối hợp cùng Sở Giáo dục và Đào tạo xây dựng, triển khai chương trình đưa di sản Ca Huế vào trường học. Các trường đã chủ động xây dựng kế hoạch tổ chức, với nhiều hình thức như: Tổ chức biểu diễn hát Ca Huế trong lễ chào cờ đầu tuần, lễ khai giảng và các dịp lễ kỷ niệm, chương trình liên hoan văn nghệ, ngoại khóa tìm hiểu nhằm lan tỏa, tạo hiệu ứng tích cực về di sản nghệ thuật Ca Huế.
Tuy nhiên, các mô hình giáo dục văn hóa truyền thống vẫn mang tính cục bộ, chưa có hệ thống. Việc thiếu kinh phí, giáo viên chuyên môn và tài liệu giảng dạy khiến các trường khó duy trì lâu dài. Các hoạt động thường dừng ở mức dự án hoặc phong trào ngắn hạn.
Nhiều chuyên gia cho rằng, Bộ Giáo dục và Đào tạo và các sở cần ban hành khung hướng dẫn tích hợp giáo dục văn hóa vùng miền trong chương trình học chính khóa. Đồng thời, các địa phương cần xây dựng cơ sở dữ liệu số về di sản, có chính sách hỗ trợ nghệ nhân truyền dạy tại trường học, thúc đẩy hoạt động trải nghiệm thay vì lý thuyết hóa văn hóa.
Thực tế cho thấy những mô hình thành công nhất đều là kết quả của sự hợp tác chặt chẽ giữa ba chủ thể: nhà trường, nghệ nhân và chính quyền. Tại Đà Nẵng, chính quyền địa phương hỗ trợ kinh phí tổ chức lễ hội cầu ngư, tạo điều kiện để nghệ nhân truyền dạy tại trường học. Tại Huế, ngành giáo dục xây dựng kế hoạch tích hợp văn hóa vào tiết học và huy động nghệ sĩ, bảo tàng, nhà nghiên cứu cùng tham gia. Quảng Ngãi là một ví dụ tiêu biểu khi các trường học tại huyện Bình Sơn tổ chức liên kết giữa trường – làng nghề – chính quyền để duy trì lớp học hát bài chòi, hò khoan, kỹ năng đan lưới, làm thuyền mô hình.
Một xu hướng mới nổi bật là gắn giáo dục văn hóa trong học đường với phát triển du lịch cộng đồng. Các em học sinh không chỉ học văn hóa để biết mà còn để làm, tổ chức tour trải nghiệm, thuyết minh cho du khách, biểu diễn nghệ thuật truyền thống trong lễ hội địa phương. Mô hình tại Hội An hay Gành Yến (Quảng Ngãi) đang mở ra hướng đi bền vững, học sinh chính là cầu nối giữa di sản với cộng đồng quốc tế. Đây cũng là nền tảng để hình thành thế hệ lao động tương lai có hiểu biết sâu sắc về bản sắc địa phương, điều mà các chuyên gia cho rằng sẽ tạo lợi thế cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập.
Khi học sinh trưởng thành từ văn hóa, họ sẽ có đủ năng lực để làm việc trong ngành du lịch, dịch vụ, nghiên cứu, bảo tồn và truyền thông di sản. Trong thời đại toàn cầu hóa, việc giáo dục văn hóa không còn là chuyện bên lề. Đó là sợi dây giữ gốc rễ, là cách để con người phát triển hài hòa giữa hiện đại và truyền thống. Với học sinh, văn hóa truyền thống không chỉ giúp các em hiểu về quê hương, mà còn giúp hình thành nhân cách, lối sống, tình yêu cộng đồng.
Gieo mạch văn hóa vào trường học là hành trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên trì và đồng lòng. Từ Huế đến Quảng Ngãi, những mô hình nhỏ đang tạo nên làn sóng lớn. Điều cần làm lúc này là nâng tầm thành chiến lược, để văn hóa truyền thống không chỉ sống trong sách vở, mà sống trong tâm hồn, hành động, lựa chọn và tương lai của thế hệ trẻ.
