Họa sĩ Lê Thiết Cương và những tác phẩm nghệ thuật tối giản đầy ý nghĩa

Lê Thiết Cương, một trong những nhân vật tiêu biểu và có ảnh hưởng lớn đến nền hội họa Việt Nam, đã qua đời vào ngày 17/7 ở tuổi 63, do mắc bệnh ung thư hiếm gặp. Thông tin về sự ra đi của ông đã gây nên một làn sóng sốc và đau buồn trong cộng đồng văn hóa và hội họa. Trong suốt cuộc đời, Lê Thiết Cương đã tạo ra những dấu ấn sâu đậm và đóng góp đáng kể vào nhiều lĩnh vực nghệ thuật đa dạng, bao gồm hội họa, gốm, nhiếp ảnh và giám tuyển các sự kiện mỹ thuật.

Lê Thiết Cương được biết đến với phong cách nghệ thuật tối giản đặc trưng, một đặc điểm nổi bật xuyên suốt các bức tranh, tác phẩm gốm và dự án nghệ thuật khác của ông. Ông đã tổ chức nhiều triển lãm cá nhân và tích cực tham gia vào các hoạt động nghệ thuật khác nhau. Các tác phẩm của Lê Thiết Cương không chỉ thể hiện sự tinh tế và đơn giản mà còn chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc và phức tạp, khiến người xem phải suy ngẫm và cảm nhận.

Đề tài quen thuộc khác trong sự nghiệp của Lê Thiết Cương là ghế. Tháng 9/2019, ông tổ chức triển lãm Chuyện ghế , với 30 tác phẩm do ông thiết kế trong 18 năm, mang tinh thần truyền thống kết hợp hiện đại. Hầu như mỗi chiếc chỉ có một màu, hình khối không cầu kỳ. Tác phẩm điêu khắc trong hình được làm bằng sắt hàn, có màu đỏ rực, được liên kết từ những hình khối không cân bằng.
Họa sĩ từng nói: '' Trong kiến trúc và đặc biệt kiến trúc hiện đại, ghế không chỉ để ngồi. Nó là một yếu tố trang trí, song hành cùng kiến trúc. Không nên bó hẹp ghế trong nghĩa đen của nó''. Lê Thiết Cương đặt tác phẩm giữa lằn ranh của giá trị sử dụng và nghệ thuật, mỗi người khi chiêm ngưỡng sẽ có những cảm nhận riêng. — Đề tài quen thuộc khác trong sự nghiệp của Lê Thiết Cương là ghế. Tháng 9/2019, ông tổ chức triển lãm Chuyện ghế , với 30 tác phẩm do ông thiết kế trong 18 năm, mang tinh thần truyền thống kết hợp hiện đại. Hầu như mỗi chiếc chỉ có một màu, hình khối không cầu kỳ. Tác phẩm điêu khắc trong hình được làm bằng sắt hàn, có màu đỏ rực, được liên kết từ những hình khối không cân bằng.
Họa sĩ từng nói: ” Trong kiến trúc và đặc biệt kiến trúc hiện đại, ghế không chỉ để ngồi. Nó là một yếu tố trang trí, song hành cùng kiến trúc. Không nên bó hẹp ghế trong nghĩa đen của nó”. Lê Thiết Cương đặt tác phẩm giữa lằn ranh của giá trị sử dụng và nghệ thuật, mỗi người khi chiêm ngưỡng sẽ có những cảm nhận riêng.

Trong sự nghiệp, Lê Thiết Cương còn dành tình yêu đặc biệt với gốm, cho biết chỉ có vật liệu này mới hội tụ đủ thiên, địa, nhân, ngũ hành kim, mộc, thủy, hỏa, thổ. Tiếc nuối khi các làng gốm cổ đang dần mai một, ông mang hội họa vào gốm để làm mới, tôn vinh vật liệu, đưa gốm đến gần mọi người.

Một trong những tác phẩm tiêu biểu và nổi tiếng nhất của Lê Thiết Cương là bức sơn dầu ‘Độc thoại’, đây là một biểu tượng cho phong cách tối giản và sâu sắc của ông. Ngoài ra, ông còn tạo ra nhiều bức vẽ minh họa cho các cuốn sách, bao gồm ‘Anh hùng còn chi – di cảo’ của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp và nhiều tác phẩm khác của các nhà văn và nhà nghiên cứu nổi tiếng. Những minh họa của ông không chỉ làm đẹp cho các tác phẩm văn học mà còn giúp người đọc hình dung và tiếp cận nội dung một cách sâu sắc hơn.

Lê Thiết Cương cũng có một tình yêu đặc biệt với gốm, một vật liệu mà ông tin rằng hội tụ đủ các yếu tố của thiên nhiên, con người và vũ trụ, bao gồm thiên, địa, nhân, ngũ hành. Ông đã sáng tạo và áp dụng các kỹ thuật hội họa vào gốm để làm mới và tôn vinh vật liệu truyền thống này. Các tác phẩm gốm của Lê Thiết Cương không chỉ thể hiện sự tinh tế, tỉ mỉ mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu sắc về triết lý và quan điểm sống.

Chăn trâu - tranh gốm ghép của Lê Thiết Cương. Các mảnh gốm được họa sĩ ghép tỉ mỉ, tối giản màu sắc, thể hiện một trong số đề tài ông yêu thích là văn hóa Việt, với hình ảnh nông dân, con trâu, cái liềm. — Chăn trâu – tranh gốm ghép của Lê Thiết Cương. Các mảnh gốm được họa sĩ ghép tỉ mỉ, tối giản màu sắc, thể hiện một trong số đề tài ông yêu thích là văn hóa Việt, với hình ảnh nông dân, con trâu, cái liềm.

Phong cách được Lê Thiết Cương áp dụng trong những bức minh họa. Năm 2023, họa sĩ vẽ minh họa bìa cuốn Anh hùng còn chi - di cảo của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, bạn vong niên của ông. Lê Thiết Cương cũng thực hiện tranh bìa cho sách của nhà văn Nguyễn Quang Lập, nhà nghiên cứu Văn Giá, Hoàng Ngọc Hiến, nhà phê bình Nguyễn Thị Minh Thái. Ảnh: Nhã Nam — Phong cách được Lê Thiết Cương áp dụng trong những bức minh họa. Năm 2023, họa sĩ vẽ minh họa bìa cuốn Anh hùng còn chi – di cảo của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, bạn vong niên của ông. Lê Thiết Cương cũng thực hiện tranh bìa cho sách của nhà văn Nguyễn Quang Lập, nhà nghiên cứu Văn Giá, Hoàng Ngọc Hiến, nhà phê bình Nguyễn Thị Minh Thái. Ảnh: Nhã Nam

Trong suốt sự nghiệp của mình, Lê Thiết Cương không ngừng tìm kiếm và khám phá các hình thức nghệ thuật khác nhau. Ông đã có nhiều hợp tác với các nhà văn, nhà điêu khắc và các nghệ sĩ khác để tạo ra các dự án nghệ thuật độc đáo, đa dạng và phong phú. Sự sáng tạo và đổi mới không ngừng của ông đã đóng góp vào sự phát triển và đa dạng hóa của nền nghệ thuật Việt Nam.

Bức Bàn ghế được Lê Thiết Cương triển lãm năm 2018. Các bức vẽ của ông dùng tông xám, đen là chủ đạo. Nhà thơ Nguyễn Thụy Kha từng nhận định tranh Lê Thiết Cương ''khó lường, mỗi bức hầu như chỉ chọn một tông màu chính rồi hòa tan màu sắc ấy trên mặt phẳng tĩnh lặng''. Từ con người, đồ vật, phong cảnh đều được Lê Thiết Cương vẽ đơn giản, đôi khi chỉ bằng các nét gạch, song khiến người xem dành nhiều thời gian để phân tích những tầng ý nghĩa mà ông gửi gắm. — Bức Bàn ghế được Lê Thiết Cương triển lãm năm 2018. Các bức vẽ của ông dùng tông xám, đen là chủ đạo. Nhà thơ Nguyễn Thụy Kha từng nhận định tranh Lê Thiết Cương ”khó lường, mỗi bức hầu như chỉ chọn một tông màu chính rồi hòa tan màu sắc ấy trên mặt phẳng tĩnh lặng”. Từ con người, đồ vật, phong cảnh đều được Lê Thiết Cương vẽ đơn giản, đôi khi chỉ bằng các nét gạch, song khiến người xem dành nhiều thời gian để phân tích những tầng ý nghĩa mà ông gửi gắm.

Lê Thiết Cương tốt nghiệp trung học năm 1984, sau đó theo học tại trường Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội từ năm 1985 đến năm 1990. Ông có hơn 30 năm theo đuổi phong cách hội họa tối giản, thực hành và thể nghiệm qua nhiều nhánh rẽ khác nhau: đậm nhạt, hòa sắc, hình và nét. Ông từng nói về quan điểm sáng tác: ''Tối giản là tôi, tôi là tối giản. Tối giản là 'cá tính cốt tử' của tôi, là ADN, là vân tay, là người nào của ấy, là căn cước tôi". Họa sĩ còn có duyên viết phê bình, đã ra mắt cuốn Thấy (2017), Trò chuyện với hội họa (2025). Trong vai trò nhà phê bình, ông "chỉ dựa trên chính bức tranh để phân tích và đưa ra nhận định, tuyệt đối không nghe tác giả nói về tác phẩm của họ". — Lê Thiết Cương tốt nghiệp trung học năm 1984, sau đó theo học tại trường Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội từ năm 1985 đến năm 1990. Ông có hơn 30 năm theo đuổi phong cách hội họa tối giản, thực hành và thể nghiệm qua nhiều nhánh rẽ khác nhau: đậm nhạt, hòa sắc, hình và nét. Ông từng nói về quan điểm sáng tác: ”Tối giản là tôi, tôi là tối giản. Tối giản là ‘cá tính cốt tử’ của tôi, là ADN, là vân tay, là người nào của ấy, là căn cước tôi”. Họa sĩ còn có duyên viết phê bình, đã ra mắt cuốn Thấy (2017), Trò chuyện với hội họa (2025). Trong vai trò nhà phê bình, ông “chỉ dựa trên chính bức tranh để phân tích và đưa ra nhận định, tuyệt đối không nghe tác giả nói về tác phẩm của họ”.

Với sự ra đi của Lê Thiết Cương, giới văn chương và hội họa Việt Nam đã mất đi một tài năng lớn, một người đã dành cả cuộc đời mình cho nghệ thuật và đã để lại nhiều đóng góp quan trọng. Tuy nhiên, những tác phẩm và di sản nghệ thuật của ông sẽ tiếp tục được nhớ đến và tôn vinh, làm giàu thêm cho nền văn hóa và nghệ thuật Việt Nam.