Trong thời đại hiện nay, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng có tác động mạnh mẽ đến cách thức làm việc của con người. Tuy nhiên, mặc dù hiệu suất làm việc của cá nhân đã tăng lên đáng kể, nhưng hiệu suất tổ chức vẫn chưa có những chuyển biến đáng kể. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là gì?
Có nhiều lý do giải thích cho tình trạng này, nhưng chủ yếu xuất phát từ việc thiếu tầm nhìn, thiếu không gian thử nghiệm, và thiếu một cộng đồng nội bộ dám học hỏi. Để bắt đầu, hãy xem xét thực tế rằng AI rõ ràng đang giúp tăng năng suất lao động của cá nhân. Điều này đã được củng cố bởi các khảo sát tại Mỹ và Đan Mạch, nơi người lao động cho biết họ làm việc hiệu quả hơn, tiết kiệm được hàng chục phút mỗi ngày, và năng suất lao động tăng gấp 3 lần.
Tại Việt Nam, trong những buổi huấn luyện cho các ngân hàng, viễn thông và tập đoàn, chỉ cần vài buổi, nhân viên đã có thể rút ngắn đáng kể thời gian phân tích báo cáo, viết email, thậm chí viết code hay dựng bài thuyết trình PowerPoint bằng cách sử dụng các prompt đơn giản.
Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là tại sao sự hiệu quả này lại không lan tỏa sang cấp độ tổ chức? Có thể do “các cơ bắp tổ chức” như văn hóa, quy trình, và mô hình khuyến khích đã teo đi sau bao năm lệ thuộc vào tư vấn và giải pháp đóng gói. Các doanh nghiệp thường quen với việc “mua giải pháp”, chứ không quen tự làm thí nghiệm với tương lai.
Một chuyên gia đã chỉ ra rằng ba lực chính là Lãnh đạo, Phòng thí nghiệm, và Cộng đồng là ba bánh răng của vòng học tập tổ chức. Đây chính là “tam giác thích ứng AI”. Để triển khai AI thành công, cần có sự hỗ trợ từ lãnh đạo, phòng thí nghiệm và cộng đồng.
Ví dụ, tại một trường đại học lớn, ban giám hiệu đã đưa ra định hướng rõ ràng: không cấm, không sợ, khuyến khích thử nghiệm. Phòng công nghệ thông tin và Trung tâm Đổi mới sáng tạo đã trở thành Phòng thí nghiệm giúp thử nghiệm tác nhân AI nội bộ để xử lý email sinh viên và tự động hóa phản hồi.
Tuy nhiên, điều đáng lo ngại nhất là sự im lặng của người lao động khi sử dụng AI. Họ thường sử dụng AI một cách ngầm, như những “robot bí mật”. Trong một doanh nghiệp nhà nước, một nhóm kỹ sư viễn thông âm thầm dùng ChatGPT để tạo báo cáo bảo trì máy móc, tăng độ chính xác và tiết kiệm công sức. Nhưng họ không dám nói lên, vì sợ bị hiểu nhầm là lười biếng hoặc vi phạm quy định về bảo mật.
Do đó, các lãnh đạo doanh nghiệp nên công khai vùng cho phép (sandbox) để thử nghiệm AI là hợp pháp, được ghi nhận, và được thưởng. Phần thưởng không nhất thiết là tiền mà có thể là được nghỉ thêm, được thăng chức, được tham gia nhóm thí điểm.
Cuối cùng, AI không chỉ là công cụ, mà là phép thử sự trung thực, sự cam kết của lãnh đạo và hiệu quả của tổ chức. Để thích ứng với AI, cần có một tầm nhìn xa, một không gian thử nghiệm và một cộng đồng nội bộ dám học hỏi.
mollick đã đưa ra quan điểm của mình về vấn đề này tại địa chỉ website cá nhân https://www.mollick.com/.
